&30. Көркемдік
текст.
Көркемдік текст – көркем шығарманың онтологиялық бастамасы деуге болады.
Көркем шығарманың әлекметтік онтологиясы оның әлеуметтік жүйелендірілген
жағдайында толығымен іске асады, оның бірінші кезеңі өнерді “қолдану” болып
табылады. Бұл жерде шығарма көрермендерге өз әсерін тигізеді, осыдан барып
көрермендердің көзқарасы мен одан алған әсері шығарманың маңызын, ойын, қоғамға
жағымдылығын көрсете отырып өзін көркем мәдениеттік шығарма екенін біледі. Тур
айтылған пікір - ұсыныстарда көрермендерге өзіндік әсерін тигізеді, ондағы
орындаушылар бейнелері, шығарманың стилі бәрі де мәні бар. Өнердің кейбір түрі
(қолөнер) суретші қалай болғанда да өзі салған бейненің көркемдік деректерді
айқын беруіне тырысатыны сөзсіз. Стиль дгеніміз автор мен көрермендер арасындағы
туындайтын түсінушілік. Текстерді ұғыну, оны қабылдау барлық коммуникациялық жай
осы текспен бейімделеді, оның үш құнды түрлері бар: ғылыми (ғылыми еңбек,
баяндама, хабарлама, лекция) практикалық жұмыстық (қат, іс қағаздары, репортат)
және көркемдік текстер.
Ғылыми текст оқумен беріледі. Практикалық текст бірнеше оқылымдық түрлерде болуы
мүмкін, дегенмен оның көп түрлілігі шектеулі болып отырады. Көркемдік тестіге
тән нәрсе: 1) аяқталмалылығы, бітетіндігі, араласуға мүмкін еместігі, ойдың
ауыспалылығы, осыдн барып, белгілі бір қатынас кеңістігінің орнауы болады, 2)
текстегі әңгіме етіп отырған нәрсенің басқаша болуы мүмкін емес, 3) бір-бірімен
араласу,қатынс кеңістігі, көркемдік текстпен араласу.
Көркем
шығарма өнердегі әлеуметтік тұрмыстың
екінші
баспалдағы сияқты.
Көркемдік шығарма – тұрмыстық форма және өнердің пайда болуы, көркем
бейнелер жүйесінің бірігіп топтасуы. Көркемдік шығарма – бүкіл әлемдегі ең бір
күрделі көрініс. Бұл өзінші бір мөлтек дүние, ол жеке тұлғалар моделі. Шындықпен
бейнеленген жер бетіндегі тұрмыс тарихи - әлеуметтік даму ортасы. Басқа түрлерге
қарағанда шығармашылық өте күрделі ағым. Себебі: осы көркем шығарманың негізінде
сол әрқайсысының өз уақытындағы дәуір өзгерістері мен заман ағымы, автордың жеке
өз орны, оның нені айтқысы келгені, немесе нені айтқаны, тура түсінуден
ауытқыған қараңғы ойлары жатады. Шығарма сол өз күйінде сақтала отырып тарихи
жағынан өзгеріп отырады, себебі ол жаңа өмірдегі жаңалықтармен аралас болып,
өмірдің және көркемдік саланың жаңа қырларымен қатынас жасай бастайды. Көркем
шығарманың күрделілігі мен ерекшелігі оның таихи ауыспалылығында. Өзінің барлық
тарихи жылжымалылығына қарамастан ұлы жаңалықтар біздің міңгілік бірге
жолаушыларымыз, замандастарымыз.
Көркемдік әшекейлер барлық кезеңдерде де дамзатпен бірге дамып отырады.
Оның тарихи өзгергіштігі өзіндік тарихи көркемдік феномен мен арадағы
қайшылықпен оның қалыпты құрылымындағы ауыртпалық. Осы қайшылықтар қандай? Соған
тоқталайық.
1.Шығарма – материалдық жағынан немесе көңіл – күй жағынан, ол жалпы
алғанда әлеуметтік орынға зор ықпал жасайды.
2. Шығарма материалдық бастамаға бағынышты бола тұра, ақыл – ой саласы.
3. Шығарма жеке әрі әлеуметтік. Ол суретшінің өзіндік анықтамасы және
қоғамдық мәселенің шешімі, қоғамдық психология мен идеологияның көрсеткіші.
4. Шығармада о-ұсыныс пен пластикалық бейне теңеледі, олар көркемдік
болмысты береді.
5. Шығарма ой мен шындықтың бірігуі. Көркемдік текст пен оның тілі бір
жағынан сол өзіне елестеткен өмірге, екінші жағынан түпкілікті арнайы орынға
жатады.
6. Шығарма – көркем бейнелердің бүтіндей бір жүйесі, қарама-қайшылықтағы
жекеліктер: жаңалықтар мен сезімталдықтар, объетивтілік пен субъективтілік, жеке
және көпшілік болады.
7. Шығарма – ой жекелігі мен құндылығы. Көркем шығарма және тұлғаға
байланыстылығына сай, оның эстетикалық байлығына сай әлемді бейнелейді (
адамзатқа құндылықпен қарай отырып) .
Барлық осы қарама – қарсылықтар сапалы шығарманың табиғаты анықтаушы
ретінде бола тұрып, оның қорытынды методолгиясына өз әсерін тигізеді. Осының
бәрі көркем шығарманы қиындыққа тірейді.