&16. Эстетикалық қызмет
ғылыми еңбек жүйесінде.
Жоғарыда да айтылғанындай, эстетикалық қызмет жалпылама және ірсалалы
болып келеді. Осы кездерге дейінгі ең ғұлама ғалымдардың зерттеу жұмыстарынан
алынған қорытындыларға қарасақ: түрлі салада еңбек етіп жүрген ғалымдардың жасаған
еңбектері негізінен оның эстетикалық мәдениетіне қарайды. Ол дегеніміз: оның
бейімділігі, ойлау қабілеті, армандауы т.б.
Эстетикалық мәдениет дегеніміз
- ғылыми ізденіс жолында зор мәні бар сала. Ол ғылыми саладағы барлық
сұрақтарға, оны шешуге, нәтижесін
анықтауға қызмет етеді. Осыған керісінше эстетикалық білімсіздік пен оған
немқұрайлы қараушылық ғалымдардың еңбегіне кері әсерін тигізеді, жалпы ағымдағы
түсінікке кедергі болады, тіпті жеке бір тұлғаның жетілу, өркендеу сезіміне кері
әсер етеді. Ғалымдардың эстетикалық мәдениет саласында алға қарай дамуына –
еркін ойлау, армандау (фантазия) зор орын алады. Фантазия адам өмірінің күрделі
бір саласы. Ғалымдардың эстетикалық мәдениетін дамытып, оның жақсы қалыптасуына
зор ықпалын тигізетін арман-қиял (фантазия) болып табылады. Ол бір жағынан
адамның қабілеттілігіне де жатады. В.И.Ленин өзінің “Философиялық күнделігінде”
ол тек қана ақындарға ғана тән емес математикада да қажет деп айтады.
Заманындағы аса ірі оқымыстылар болған А.Эйнштейн, Н.Бор, М.Борн, В.Вернадский,
А.Фереман сияқты ғалымдардың айтуынша да пікірлерді
жақтайды.
Фантазия “арман-қиял”
дегеніміз дүниеде қай кезде болмасын сол шындықпен байланысты. Сол қиял-арман
мен бостандық біртұтас, бірге. “Фантазия” - қиял, арман ғана емес ол бір нәрсені
ойлап, оны жобалап елестету, кейбір мәселені шешуде сол жолдарды шешуде еліктеу
ойлары. Бұл жерде адамның іштей
ой-сана сезімі (интуиция) зор жұмыс атқарады.
Адамның еңбекқорлығы, ғылым
жолындағы дамуы өнерсаласындағы жетістіктеріне осы интуицияның ықпалы бар.
Француздың атақты физигі Лун де Брошь айтқан: “ғылым өзінің ең жақсы
жаңалықтарын ой, сананың кенеттен ашылған сәтінде қай кезде ең ауыр ойдан
арылған кедерде, өз қабілетінің жоғарылаған кезінде жасайды. Интуиция бостан
босқа туындамайды. Ол қайсыбір де болмасын ғылыми қызметтің жетістіктерімен
қатар жекелеген жәнеде қоғамдық жүйенің тәжірибесінде болады. Ол осы сияқты
жүйеден қуат алады (вдохновения). Осы жоғарыда айтылған жүйелердің барлығы да
эстетикалық мінезге (характер) анығында дамыған кезінде өнер саласына жатады.
Эстетикалық сезім ғылыми еңбек саласында зор мәні бар
жүйе.
Ғылыми еңбектегі эстетикалық
әуен (мотив) тек қана өзінің эстетикалық сезімін қанағаттандыруға ғана емес,
одан қуаныш сезіну, ғылыми ізденістің оң нәтижесін көру, сол ізденіс жолындағы
ғылыми жетістіктерді ғылыми сараптамадан өткізіп, алдағы уақытта оны одан әрі
қарай дамытып отыру.
ХХ ғасырда ғылымның қайсы бір
саласында болмасын, ғылыми зерттеу саласында эстетикалық сезімнің атқарар мәні
өте зор екендігін, осы жүйеде еңбек етуші ғалымдар әрдайым айтып отырады. Шын
мәнінде “Эстетикалық сезім” – шындықтың өзіндік бір мәні бар ғылыми теория.