&8. Ағартушылық заман
эстетикасы.
“Ағарту” эстетикасы
(Шефтсберн, Хоум, Беюк) өзінің оданда зор мәнді көрінісін Франция мен Германияда
жалғастырды ХҮІІІ ғ. Екінші жартысы.
Францияда ол ұлы ағартушы энциклопедистер атымен байланысты. Солардың ең
атаулысы Дидро (1713-1784 жж.) француздық материализмнің ең көрнекті көсемі
болған. Дүниедегі әдемілік атауының айналасында кездесетін қарамақарсылықтарды
шешуге Дидро осы эстетикада материалистік айырмашылықтарды, ерекшеліктерді
пайдаланды. Дидро әсеидік әлемін дұрыс анықтай отырып, адамдардың да осы әсемдік
жайындағы түсінігін дұрыс қолдайды. Өз ойын алға батыл қойып
отырған.
Германиядағы “Ағарту”
саласының ірі өкілдерінің бірі болған Лессинг (1729-1781 жж.). Ол тек қана
теоретик, ойшыл әрі драматург қана емес, Лессинг өзінің эстетикасын табиғатты
меңгеруге, өнерді дамытуға арнаған ғалым. Өзінің “Лаокон”, “Гамбург
драматургиясы” атты еңбектері болған.
Ағартушылар сұлулықты,
әсемдікті салмақ, рең, көлем т.б. сияқты, табиғатқа тән қасиет деп
санаған.
Олардың өнерге қояр басты
талабы: бейнеленгеннің затқа сәйкес келуі.
Ағартушылар тілегі, әрі
жетістігі өнердің назарын жай адамдардың күнделікті тіршілігіне аудару, сол
адамдардың сезімін, ойларын, түсініктерін ақиқат жағдайларда суреттей отырып,
көрсете білуді үйрету еді.
Олар түсінігінде, өнер
идеялар, тілектер, құмарлықтармен өмір сүріп, адамды үйретеді әрі тәрбиелейді
деп санаған. Дидроның “Әрбір шығарма үлкен бір ойды білдіріп, көрерменге үлгі
болуы керек” деген ойы соны меңзейді.