&9. Немістің классикалық
эстетикасы.
Неміс халқының классикалық
философиясы мен эстетикасының негізін қалаушысы болған Кант (1724-1804 жж.).
Оның эстетикалық көзқарасы өзінің “Ойлау қабілетіне сын” (критика способности
сунизма) еңбегі сол кездегі барлық буржуазиялық эстетикаға өз әсерін тигізді.
Канттың эстетикалық теориясы оның философиялық жүйесінің ажырамас бір тармағы
сияқты болып келеді. Кант эстетикадағы кейбір қарамақайшылықтарға - гиосеология мен этика арасын
байланыстыруға тырысты. Сезіну, білу жағымен нақтылай тәжірибе арасын,
жағымдылық пен сезімділік араларына талдау жасады. Осы үшін ол өнер саласына
анықтаулар жүргізді. Ол адам жақсылық, әдемілік туралы ойлануы осы жоғарыда
айтылған сәттердің барлығына ой жіберіп, талдап отыратынын айтты. Канттың даусыз
үлкен еңбегі сол: ол эстетикалық талдауды айқын да анық етіп тұжырымдады. Осы
бағытта эстетикалық ой-жобалардың ары қарай дами беруіне өз үлесін
қосты.
Кант объективті бар сұлулықты
емес, заттың әсем болып көріну жағдайларын зерттеді.
Сұлулықты Кант қасиеті, сандық
өлшемі, қатынастық қасиеті және модальдылығы бойынша қарастырады, яғни
практикалық жағынан қызықты емес, барлығына керекті әрі ұнамды, белгілі бір
мақсатқа сай емес формағаиелілік.Сұлулық - формада деп
түсінген.
Ғылым мен өнерді қарама-қарсы
қою негізінде Кант данышпадық пен дарындылықты
қарсыластырады.
Кант ойы бойынша, данышпандық
тек өнер адамдарына ғана тән қасиет дейді, ол ешбір ережелерге бағынбайды,
өзінің нені, қалай жасағанын білмейді, оның еңбегінің нәтижесі еліктеу үшін үлгі
болуы керек деп қорытады.
Кант эстетикасының басты
кемшілігі, оның бірден көзге түсуі және тарихи алшақтығына мән беріп оны
бірқатар ретке келтірген Гегель (1770-1831 жж.). Гегель эстетикасы философиялық
эстетика есебінде жарық көрді.
Гегель эстетикасында белгілі
бір заттың не болмаса басқалай нәрсенің сақталуы мен түп нұсқасы (формасы)
айрықша орын алады. Гегельдің эстетикалық теориясының ең күшті жақтары: өнер
саласына келгенде оның тарихи мәніне айрықша көңіл бөлуі, өнердің гиосеологиялық
табиғатына сүйене отырып қарауы, өнер саласы мен адамзат бойындағы
дарындылықтарды байланыстыра қарауы.
Гегель әсемдікте рухтың
бүкіләлемдік қозғалысының бір кезеңін көреді (абсолюттік идея). Гегель ойынша өз
дамуында рух материалдық формамен үйлесімдік бірлікке ие болады, идея формада
толық және тепе-теңдікте беріледі.
Мұндай халге абсолюттік идея
классикалық өнер ғасырында жеткен (яғни ежелгі Грецияда) деп
ойлайды.
Сұлулық Гегель ойынша, өнер
зерттейтін сала болып табылады.
Гегель эстетикасы өнер
философиясы ретінде танылды. Өзінің объективті идеалистік жүйесіне сәйкес
әдемілік ауқымын тек өнермен шектейді. Өнер, Гегель пікірінше, абсолютті рухтың
өзін-өзі тануының заңды сатысы.
Гегель осы ең басты керегі
мазмұн мен форма. Өнердің мазмұны идеяға тәуелді дейді, ал форма оның сезімдік
----------
Өнердің идеясын Гегель, мазмұн
мен форма бірігуі. Гегель өнердегі нақты құбылыстарды қарастыра отырып, өнердің
дамуындағы 3 кезеңді бөліп көрсетеді.
1-ші кезең символикалық, идея
сөзінің сәйкестендірілген бейнесін таппайды.
2-ші классикалық, грек
скульптурасы, идея өзінің толық сезімдік (выражение) мәнін
табады.
3-ші романтикалық идея
қайтадан заттық (предмет) бейнесінен айрылады.
Гегель салған әр тарихи
кезеңде өнердің жетекші түрлерінің мәні қалыптасады.