&22. Өнердің әлеуметтік ауқымы.

 

         Өнердің әлеуметтік қалыптылығы қоғамда: “кластық және халықтық” деген түсініктер арқылы ашылады. Бұл түсінік бір-біріне жақын, көбіне біртұтас келеді. Ол дегеніміз өнердің қоғамдық табиғатымен оның қоғамдық арналымына қарай болатыны. Бұл жерде ең кең  көлемдегі түсініктісі ол – халықтық. Халықтық дегеніміз - өнердің идея-эстетикалық құндылығын көрсететін ең маңызды жол деп айтуға болады. Сонымен қатар оның тарихи дамуындағы негізгі байланыс жолы болып та қызмет атқарады. “Халықтық” деген ұғым өнердің түрлі  салаларына мінездеме беріп, оны түсінуде қолданылатын сөз. Негізінен алып қарағанда ол бірінші халықтық өнерді, еңбекті саралауға арналады. Осы салаға барлық көркемдік саладағы еңбек, олар сол көпшілік халықпен жасалынып, солармен қолданылады. Мысалы: халық билері, халықтың көркем өнер саласы, халықтық архитектура т.б. Негізінен бұл сияқты өнер саласы үлкен биіктегі коллективтік мазмұнында болады. Онда негізгі қызмет атқарушы – салт, дәстүр, әдет-ғұрып т.б. Сатылы қоғамдағы өнер мен халық арасындағы қатынас , байланыс халық өнерінің мамандандырылған өнерге деген ықпалымен шектесе қоймайды. Себебі: қайсыбір өндіріс саласының өркендеуімен ғана емес көркемдік мәдениет дамуында да ең шешуші рөл атқаратын – халық.

         Өнер қоғамдық саланың қайсыбір саласы болмасын, соның  бәрінде де бұрын адам өміріне көрсететін айнасы, ол халық өмірінен ешқашанда  алшақ кетпейді, сонымен бірге, онсыз ол өз құнын жояды.

         Профессионалдық өнер өмір саласын сол қалпында рас – шын күйінде көрсете білгенде ғана ол таза халықтық өнер болады, еі бастысы халықтық сана-сезім және алға ұмтылу. ХІХ ғасырдағы орыс әдебиеті осындай болған. Ондағы Пушкин мен Лермонтовтың, Гоголь мен Некрасов, Толстой, Достаевский, Чехов және Горькийлер жасаған сол кездегі орыс әдебиеті болатын. Бұл әдебиет өз заманындағы ең жоғары дәрежеге жеткен, халықтың әлеуметтік, жалпы өмірлік жағдайымен тығыз байланысты сала еді. Өнер жолында халықтың көзқарасы шындық жағында. Халықтық өнер дегеніміздің өзі, сол өмір ағымын шын мәнінде ешбір бүкпесіз халық алдында бейнелеп отыру, оның барлық көрінісін, толығымен сол қалпында көрерменге жеткізу. Осыған керісінше - қандай да бір болмасын шындықтан ауытқу, өтірікке бару халыққа жатпайды. Осыдан барып шындық пен халық арасында ажырамас байланыс болды. Сондықтанда  осы көркем өнер саласында, жалпы өмірде, осы жолдағы халықтық күресте шындықтың мәні зор болды. Өнердегі халықтық деген ұғым, кеңінен алғанда жалпы бүкіл көпшіліктік деген қорытындыға келеді. Сонымен өнердің халықтық деген ұғым жан-жақты, көп салалы түсінік береді. Ол осы ұғымның өзінде тек халықтың өзіне ғана тән жеке өзінің өнері немесе ол өнер сол халық жасап шығарған, жалпы қауымның тікелей ықпалымен болған өнер, жәнеде сол өнерді осы халық, жалпы қауым өздері қолданады. Онда еңбек ету көрінісі, өмір жолындағы күрес халықтың жалпы әлеуметтік жағдайы, өнер барысындағы осы өмір жолындағы күрес кезіндегі халықтың ой-арманын, оның алға талпынуы мен кейбір қарама-қайшылықпен кездескендігі әбіржу  сәттерін бейнелеу. Әлеуметтік даму жолындағы қажеттілік реттегі небір күрделі сұрақтарды шешу үшін жұмсалатын жоғары дәрежедегі ой-сана, жалпы қоғамдық прогреске қызмет ету, оған барынша үлес қосу, осы өнер жолының ықпал етуімен қоғамда ақыл-ой, мінез-құлық жүйелерінің қалыптасуын білу, халықтың немесе ұлттың ой-санасының жетілуін сол жолдағы күресу шараларын анықтап жолға салып отырды.