Әл-Фараби іліміндегі фәлсафа мен дін арасындағы байланыс мәселесі

Abstract

Аталмыш мақалада ортағасырдағы араб-мұсылман мәдениетінің көрнекті өкілі, фәлсафаның негізін қалаушы Әбу Насыр Әл-Фарабидің дүниетанымындағы дін мен фәлсафаның бірбірімен байланыс мәселесі қарастырылды. Сондай-ақ ойшылдың ежелгі антикалық Платон, Аристотель сынды философтардың әлемнің жаратылысы туралы жазылған еңбектерін мұсылмандық дүниетаным негізінде, ислами табиғатқа жақындатқан іргелі ізденістері баяндалды. Ойшылдың дінге қатысты көзқарасы мен пікірі жайлы мәселе бүгінгі күнге дейін әлі толығымен пісіп зерттелмеген тақырып болып отыр. Мақаланы жазу барысында Әл-Фарабидің дін мен фәлсафаның бірлігін сипаттайтын дәлелдер берілді. Фараби өзі фәлсафаның өкілі болғандықтан дінге рационалистік тұрғыдан баға берді. Ол дінді діншілдік белгілерінен гөрі философиялық категориялар арқылы анықтады. Әл-Фарабидің трактаттары мен ғылыми кітаптарының ішіндегі фәлсафа және діннің бірлестігі мәселесі ең ауқымды әрі күрмеуі тоқсан түрлі зерттеу нысаны болып табылады. Фараби дін мен фәлсафаны зерттеу саласы, сондай-ақ шығу тегінен бастап анықтайды. Дін дегеніміз уақыттық тұрғыдан алғанда фәлсафадан кейін пайда болған ойшылдың ойынша. Әл-Фараби діннің қажеттілігін түсінумен қатар, онсыз да болмыстың мүмкін екенін алға тартты. Яғни, ол философияның арқасында да, адам ақиқат пен байлыққа жете алады дегенді меңзеді. Осы мақалада Фарабидің теология ілімінің сипаты, мәні жан-жақты қарастырылды. Сондай-ақ ойшылдың пайғамбарлық, әлемнің пайда болуы, жаратылыс теориясы, Құдай (Алла) мәселесі мақаланың зерттеу нысанына айналды. Мақалада Фараби ілімін зерттеуші шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері жүйелі түрде талданды.