Түркі тілдерінің салыстырмалы лексикологиясы және қазіргі қыпшақ жазба тілдері лексикасының зерттелу барысы

Abstract

Мақалада қазіргі түркі тілдерінің салыстырмалы лексикологиясының пәндік тұғырын қалыптастырудың, соның негізінде түркі тілдерінің сөз қазынасына, сөздік қорына, сөздік құрамына қатысты тұжырымдамалық ғылыми пікірлерді бір арнаға тоғыстырудың маңызы өзектеледі. Түркі тілдерінің лексикалық құрамына қатысты теориялық білімнің және қазіргі түркі тілдерінің лексикалық қорының біртұтас корпусын жасау үшін, ең алдымен, жеке тілдердің лексикология саласында қол жеткізген жетістіктеріне лингвистикалық сараптама жасаудың қажеттілігі теориялық тұрғыдан негізделіп, қазақ, башқұрт, құмық тәрізді қазіргі қыпшақ тілдерінің сөз қазынасының зерттелу барысына талдау жасалады. Тіл дамуының тарихи эволюциясы барысында түркі тілдерінің қыпшақ тобына енетін тілдердің қайсы біреулері жан-жақты дамып, әдеби нормаға түсіп жетілген тілдер деңгейіне көтерілсе, енді біреулері ауыз-екі тілдік сөйленіс, қайсы біреулері белгілі бір тілдің диалектілері, тағы бірісі лингвоэкологиялық жағдайдағы жойылып, жоғалуға жақын шағын тілдер ретінде бүгінгі түркілік лингоареалда белгілі бір дәрежеде әлеуметтік қызметтер атқаруда. Қазақ, башқұрт, құмық тілдері ‒ ХХ ғасырдың алғашқы онжылдықтарынан бастап ұлттық жазба тілдер болып қалыптасып, дамыған өзара жақын туыстық қатыстағы тілдер болып саналады. Осы тілдердің әр қайсысын қазіргі қыпшақ тілдері дамуының қазіргі деңгейі тұрғысынан салыстыру барысында осы тілдер арасындағы лексикалық ортақтықтар мен айырмашылықтардың аражігі нақты айқындалады. Бұл бағыттағы зерттеулерді қолға алу барысында қыпшақ тобы тілдерінің лексикологиясына қатысты теориялық білімнің ғана емес, сонымен қатар қыпшақтық лексикалық ортақ қордың біртұтас корпусын жасауға мүмкіндік туары сөзсіз.