Балалар фольклоры және көркем бейне

Abstract

Адамзат жаратылып, жер бетінде пайда болғанынан бастап, өзіндік сана тұрғысынан айналаны тануға, қоршаған әлемді зерделеуге, табиғатты, оның түрлі құбылыстарын талдап-таразылауға ұмтылды. Ұзақ тәжірибе мен бақылау арқасында айналасындағы жан-жануарлардың бәрін тек біліп қана қоймай, олар жайында толып жатқан миф, аңыз-әңгіме, арман-қиялға толы хикаялар, қаншама терең жырлар мен ертегілер тудырған. Мұндай халық шығармаларының ұлттық құндылыққа айналудағы мәні әр жанрдың мазмұны ұсынатын бейнелердің қыр-сырында жатыр. Балалар фольклорының тууы мен қалыптасуына да негіз болған көркем бейнелер жүйесінің терең таным мен ғылыми саралауды қажет ететіндей өзектілік деңгейі жоғары. Бейне – туындының тақырыптық табиғатын ашып, идеялық бірлігін жеткізуші басты құрал. Олай болса, фольклор аясында ерекше болмысымен танылған, халық әдебиетіне өзек болып, идеялық-эстетикалық, көркемдік бейнеге айналған жануардың бірі – түлкі. Ендеше бұл мақаланың негізгі мақсаты – түлкі бейнесінің балалар фольклорының дамуы мен өркендеуіндегі, соның ішінде әлпештеу жырлары мен жеткіншектер поэзиясындағы идеялық-эстетикалық рөлін таныту. Зерттеу барысында балалар фольклорының түрлі жанрларын сараптау арқылы ондағы түлкі бейнесінің көріну деңгейі сараланды. Табиғаттағы түлкі жануары мен фольклордағы көркем бейненің ара-жігі, айырмашылықтары мен ұқсастықтары тереңдей зерттелді. Фольклортанушығалымдардың теориялық тұжырымдарын басшылыққа ала отырып, сәбилік жырлар мен қызықтамалар, өтірік өлеңдер, жұмбақ жанрының дидактикалық әрі эстетикалық функциясы сөз болды. Түлкі болмысына тән тапқырлық, ақылдылық, сымбаттылық т.б. қасиеттер оның көркем бейне ретінде фольклорлық шығармалардағы рөлін анықтады. Сол арқылы балалардың ой-өрісі мен сана-сезіміне, тәрбиесі мен дүниетанымына ықпал етуде қуатты күш болып, баланың ақыл-ой, сана-сезім, дүниетанымын дамытудағы бейнелік құрал екені айғақталды.